Zgodnie z art. 58 KRiO, orzekając rozwód sąd decyduje o sposobie wykonywania przez małżonków władzy rodzicielskiej nad ich wspólnymi, małoletnimi dziećmi. W wyroku rozwodowym sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, przyznać sprawowanie władzy rodzicielskiej jednemu z małżonków, a drugiemu ograniczyć jak również ograniczyć, zawiesić lub pozbawić władzy rodzicielskiej oboje małżonków lub jednego z nich.
Aby przyznać władzę rodzicielska obojgu małżonkom, sąd musi być przekonany, iż po orzeczeniu rozwodu, małżonkowie będą zgodnie współpracować przy wychowaniu wspólnego dziecka. Dlatego też, w sprawie o rozwód sąd zobowiązany jest ocenić, w jaki sposób małżonkowie realizowali opiekę nad dzieckiem przed wystąpieniem o rozwód oraz jaka więź z dzieckiem łączy każdego z nich. Do niedawna, przyznanie władzy rodzicielskiej obojgu małżonkom warunkowane było złożeniem przez nich tzw. porozumienia wychowawczego, czyli porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po orzeczeniu rozwodu. Niezłożenie dokumentu, niejako z automatu, powodowało przyznanie pełni praw rodzicielskich tylko jednemu z małżonków i ograniczenie władzy rodzicielskiej drugiemu z nich. Obecnie, rozwodzący się małżonkowie nie muszą, lecz mogą złożyć w sądzie wspomniane porozumienie a sąd powinien takie porozumienie uwzględnić. Rezygnacja przez małżonków ze składania porozumienia nie pociąga za sobą negatywnych skutków procesowych. Decydując o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej w wyroku rozwodowym, sąd zobowiązany bowiem będzie wziąć pod uwagę stanowiska małżonków wyrażone w toku procesu. Mimo to, powierzenie władzy rodzicielskiej jednemu z małżonków a zarazem jej ograniczenie drugiemu z nich jest wciąż najczęściej podejmowanym przez sądy rozstrzygnięciem. Spowodowane jest to najczęściej faktem stałego zamieszkiwania przez dziecko z jednym z rodziców i faktycznym sprawowaniem przez takiego rodzica władzy rodzicielskiej w znacznie szerszym zakresie, niż małżonek nie sprawujący stałej pieczy nad dzieckiem.
Gwarancja należytego wykonywania obowiązków rodzicielskich
Zgodnie z orzecznictwem sądów powszechnych, rozstrzygając o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej przez rozwodzących się małżonków, sąd powinien przede wszystkim ocenić, który z małżonków daje gwarancję należytego wykonywania obowiązków rodzicielskich, posiada odpowiednie kwalifikacje wychowawcze oraz warunki mieszkaniowe. W orzecznictwie za istotny dla podjęcia decyzji o przyznaniu pieczy nad dzieckiem uznaje się także styl życia małżonka. Co jednak istotne, lepsza sytuacja materialna małżonka, nie ma samodzielnego znaczenia. Rozstrzygając o podziale władzy rodzicielskiej sąd winien także kierować się zasadą, iż władza rodzicielska nad rodzeństwem powinna być sprawowana przez tego samego małżonka.
Zgodnie z wytycznymi wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów art. 56 oraz art. 58 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „określenie zakresu władzy rodzicielskiej wymaga szczegółowego ustalenia wszelkich okoliczności dotyczących aktualnej sytuacji życiowej wspólnych małoletnich dzieci stron oraz związanego z tym wzajemnego stosunku małżonków i rozważenia na tej podstawie, w jakim zakresie wzgląd na dobro dzieci i interes społeczny uzasadniają potrzebę i pozwalają – bez obawy o częste konflikty – na wspólne wykonywanie przez oboje rozwiedzionych rodziców obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, należących do władzy rodzicielskiej”. „Jeżeli niebezpieczeństwo konfliktów przy wspólnym wykonywaniu władzy rodzicielskiej przez oboje małżonków, nawet w ograniczonym zakresie, okaże się o tyle realne, że sąd uzna za wskazane w ogóle wyłączyć drugiego małżonka od udziału we władzy rodzicielskiej, można to osiągnąć – jeżeli są do tego podstawy – przez pozbawienie go władzy rodzicielskiej”.
Pełnia praw rodzicielskich
Po ustaleniu, któremu z rodziców powierzona zostanie pełnia praw rodzicielskich, sąd zobowiązany jest w sposób konkretny określić zakres praw i obowiązków małżonka, którego władza rodzicielska została ograniczona. Małżonek, którego sąd ogranicza w wykonywaniu rodzicielskich uprawnień traci bowiem uprawnienie do współdecydowania o niektórych kwestiach dotyczących wychowania dziecka. Ma on jednak prawo, na równi z małżonkiem sprawującym pieczę decydować, o kwestiach zasadniczych takich jak miejsce zamieszkania, wybór szkoły, czy sposób leczenia, któremu poddawane będzie dziecko. Prawo do współdecydowania, na równi z małżonkiem sprawującym opiekę, nie dotyczy sfery zarządzania majątkiem małoletniego dziecka. W tym bowiem zakresie podmiotem uprawnionym do podejmowania decyzji jest małżonek będący głównym opiekunem dziecka.
W wyroku rozwodowym, możliwe jest także orzeczenie przez sąd zawieszenia lub pozbawienia małżonka (lub małżonków) władzy rodzicielskiej. O zawieszeniu sąd zdecyduje, gdy po stronie jednego lub obojga małżonków, pojawi się przeszkoda o przemijającym charakterze (np. w przypadku wyjazdu w celach zarobkowych za granicę), uniemożliwiająca sprawowanie władzy rodzicielskiej. Jeżeli przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej przez małżonka ma charakter trwały, sąd zdecyduje o pozbawieniu władzy rodzicielskiej (np. w przypadku choroby czy skazania małżonka na karę pozbawienia wolności). Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, w wyroku rozwodowym sąd może także orzec o przywróceniu władzy rodzicielskiej małżonkowi, który został jej uprzednio pozbawiony prawomocnym wyrokiem.
BIBLIOGRAFIA1. Ustawa z dnia 25.02.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2015 r., poz. 583),2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.1964 nr 43 poz. 296)3. Obwieszczenie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 1968 r.4. Obwieszczenie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 1968 r., Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów art. 56 oraz art. 58 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – Uchwała SN z dnia 18 marca 1968 r.
