Orzeczenie rozwodu niesie za sobą szereg skutków prawnych. Bodaj najistotniejszym z nich jest zmiana sytuacji prawnej w sferze majątkowej każdego z małżonków. Z chwilą rozwiązania małżeństwa przez rozwód ustaje bowiem między małżonkami tzw. wspólność ustawowa małżeńska (art. 21 KRiO). Wspólność ustawowa małżeńska to innymi słowy wspólny majątek małżonków, w skład którego wchodzą przedmioty nabyte w czasie trwania związku małżeńskiego przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (art. 31 KRiO). Wspólność ta powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa (chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej lub małżonkowie odmiennie uregulują swoje stosunki majątkowe np. ustanawiając rozdzielność majątkową). Z chwilą rozwiązania małżeństwa przez rozwód, powstaje więc wówczas konieczność podziału majątku zgromadzonego przez małżonków w czasie trwania ich małżeństwa.
O podziale wspólnego majątku małżonków sąd orzeka w wyroku rozwodowym lub w odrębnym orzeczeniu, wydanym w postępowaniu przeprowadzonym już po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego rozwód. Dokonanie podziału majątku w wyroku rozwodowym nie jest obligatoryjne (obowiązkowe). Sąd może dokonać podziału, o ile jego przeprowadzenie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w toczącym się postępowaniu (art. 58 § 3 KRiO). Brak zgłoszenia wniosku o dokonanie podziału w trakcie postępowania rozwodowego nie pociąga za sobą negatywnych skutków prawnych. Małżonkowie, którzy nie złożą stosownego wniosku, mogą wystąpić o podział majątku po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej, tj. po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego rozwód. Co istotne, z wnioskiem o dokonanie podziału można wystąpić kilka, a nawet kilkanaście lat po uprawomocnieniu się wyroku. Żaden z aktów prawnych znajdujących zastosowanie do omawianych kwestii, nie zakreśla bowiem konkretnego terminu.
Niezależnie od tego, czy o podziale majątku orzeka sąd w trakcie postępowania rozwodowego czy już po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego rozwód, podział majątku odbywa się w jednym z dwóch trybów:
- na podstawie umowy,
- w drodze postępowania sądowego (także przed sądem polubownym).
Jeżeli małżonkowie pozostają zgodni co do sposobu podziału majątku wspólnego, zawierają tzw. umowę działową. Umowa ta może zawierać propozycję podziału całego majątku wspólnego lub tylko jego części. Dla jej zawarcia, co do zasady, nie jest wymagana forma szczególna (np. pisemna). Wyjątkiem jest sytuacja gdy w skład dzielonego majątku wchodzi np. nieruchomość. W takiej sytuacji, aby umowa była skuteczna (tj. ważna), konieczne jest zachowanie formy szczególnej aktu notarialnego. W pozostałych przypadkach umowę można zawrzeć choćby ustnie.
Jeżeli jednak małżonkowie nie mogą porozumieć się co do sposobu podziału wspólnego majątku, podziału dokona sąd w postępowaniu sądowym. Sądowy podział majątku wspólnego obejmuje cały majątek wspólny małżonków. Częściowy podział majątku może zostać przeprowadzony tyko z ważnych powodów. W postępowaniu o podział majątku sąd dokładnie bada co wchodzi w jego skład i jaką wartość mają jego poszczególne składniki (art. 684 KPC). Rozstrzyga także o wszystkich kwestiach spornych, m.in. decyduje o przynależności określonych przedmiotów do majątku wspólnego lub majątku osobistego jednego z małżonków, oraz zwrocie wydatków, nakładów i innych świadczeń poczynionych z majątku wspólnego na majątki osobiste małżonków i odwrotnie ( art.45 KRiO i art. 567 KPC). Podziałowi podlegają jedynie te składniki majątku, które wchodziły w jego skład w dniu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Co istotne, choć skład majątku określa się na dzień ustania wspólności ustawowej, oszacowanie przedmiotów, które wchodzą w skład majątku wspólnego następuje według cen rynkowych z daty podziału. Wydając orzeczenie o podziale majątku sąd powinien także uwzględnić wszelkie obciążenia ustanowione na wspólnym majątku (np. hipotekę).
Wniosek o dokonanie podziału wspólnego majątku małżonków wnosi się do sądu rejonowego miejsca jego (tj. tego majątku) położenia (art. 566 KPC). Jeżeli wniosek o dokonanie podziału składany jest w trakcie postępowania rozwodowego, sąd przed którym toczy się postępowanie (tj. sąd okręgowy) przekazuje wniosek do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków.
Z żądaniem o dokonanie podziału może wystąpić, oprócz każdego z małżonków, także prokurator oraz wierzyciel małżonka.
BIBLIOGRAFIA:
- Ustawa z dnia 25.02.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2015 r., poz. 583),
- Ustawa z dnia 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296).
AUTORZY:
- Rafał Kozakiewicz – radca prawny „Jurysta” Kancelaria Radcy Prawnego Rafał Kozakiewicz ul. Górczewska 200A lok.219, 01-460 Warszawa, kancelaria@prawnik-kozakiewicz.pl
- Maria Czerwiecka – aplikant radcowski Okręgowa Izba Radców Prawnych w Krakowie.