Zgodnie z art. 56 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRiO)1, sąd może rozwiązać małżeństwo przez rozwód, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. W niektórych przypadkach jednak, mimo zaistnienia tej przesłanki, sąd nie orzeknie rozwodu. Przypadki te wskazane zostały w art. 56 § 2 i § 3 KRiO i stanowią tzw. negatywne przesłanki rozwodu. Wystąpienie choć jednej z nich skutkuje oddaleniem pozwu rozwodowego i utrzymaniem małżeństwa.
Kiedy rozwód nie jest dopuszczalny
Zgodnie z KRiO, orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne w trzech przypadkach, tj.:
- jeżeli o rozwód występuje małżonek wyłącznie winny rozpadu pożycia,
- jeżeli wskutek rozwodu ucierpiałoby dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków,
- gdy z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Wyłączna wina małżonka wnoszącego pozew rozwodowy, zachodzi gdy narusza on obowiązki, które powstają na skutek zawarcia związku małżeńskiego (np. obowiązku lojalności czy dbałości o dobro rodziny). Wśród najczęstszych przypadków, w których małżonkowi można przypisać winę za rozpad związku małżeńskiego, wskazać można: zdradę małżeńską, agresywne zachowanie wobec współmałżonka przejawiające się np. kierowaniem pod jego adresem gróźb, zachowanie uderzające w godność współmałżonka takie jak poniżanie czy lekceważenie czy nieudzielanie choremu małżonkowi opieki lub wsparcia. O zawinionym przez jednego z małżonków rozpadzie pożycia małżeńskiego mówi się także w sytuacji, gdy w sposób negatywny odnosi się on do wspólnych dzieci lub członków rodziny współmałżonka.
Dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków.
Sąd nie orzeknie rozwodu, jeśli wskutek decyzji o rozwiązaniu małżeństwa ucierpiałoby dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, np. w sytuacji gdy osłabieniu uległaby więź dziecka z jednym z rodziców lub gdy rozwód rodziców mógłby okazać się dla dziecka zbyt trudnym przeżyciem. Rozważając orzeczenie rozwodu, sąd powinien wziąć pod uwagę jego wpływ na sposób wykonywania przez rodziców władzy rodzicielskiej a także wiek, stan zdrowia oraz dotychczasowe relacje dziecka z rodzicami.
Rozwód nie będzie dopuszczalny także wtedy, gdy jego orzeczenie naruszałoby zasady współżycia społecznego. Pojęcie zasad współżycia społecznego nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane. Z orzecznictwa sądów powszechnych wynika, iż należy przez nie rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania2. U podstaw tej przesłanki leży potrzeba zapewnienia ochrony małżonkowi, który nie przyczynił się do rozpadu pożycia, a który z powodu trudnej sytuacji życiowej (spowodowanej np. chorobą czy zaawansowanym wiekiem) nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich życiowych potrzeb. Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego może też dotyczyć sytuacji, w której na skutek rozwodu ucierpieliby inni niż niewinny małżonek, członkowie rodziny (np. niepełnosprawne dzieci). Sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego nie występuje w sytuacji, gdy to małżonek sprzeciwiający się orzeczeniu rozwodu jest wyłącznie winny rozkładu pożycia.
Mimo zaistnienia wymienionych powyżej, negatywnych przesłanek rozwodowych, sąd może orzec rozwód, w przypadku, gdy rozwodu domaga się małżonek wyłącznie winny rozpadu pożycia, a drugi małżonek na rozwód wyrazi zgodę. Taka zgoda nie jest jednak dla sądu wiążąca. Jeżeli sąd uzna, że wynikała ona z przymusu lub wyrażona została np. pod wpływem groźby, nie orzeknie rozwodu. Z kolei, jeżeli sąd stwierdzi, że odmawiając wyrażenia zgody, małżonek kieruje się niewłaściwymi pobudkami (np. chęcią zemsty), może orzec rozwód. Decyzja sądu musi bowiem odpowiadać poczuciu słuszności. Z drugiej zaś strony odmowa zgody małżonka na rozwód z powodu uniemożliwienia zalegalizowania związku nieformalnego współmałżonka, nie jest sama w sobie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, jeżeli wynika z pragnienia utrzymania związku małżeńskiego, powodowanego względami zgodnymi z normami moralnymi, etycznymi i społecznymi. Dopiero wykazanie, że cel taki w okolicznościach sprawy jest sprzeczny z powyższymi normami oraz że istnieją szczególne okoliczności uzasadniające zalegalizowanie nieformalnego związku może uzasadniać pominięcie braku zgody na rozwód małżonka niewinnego ze względu na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego3.
BIBLIOGRAFIA:
- Ustawa z dnia 25.02.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2015 r., poz. 2082 j.t.),
- Wyrok Sądu Najwyższego z 23 maja 2013 r., sygn. akt: IV CSK 660/12,
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.02.2002, sygn. akt: I CKN 305/01.
